Jean et le chemin

Premier film de la cinéaste Tonia Marketaki, inspiré d’un roman de Menelaos Lountemis dont un poème apparaît dans le film. En 1980, Marketaki a prononcé ces paroles a propos du film Jean et le chemin : « Je ne me souviens plus de ce que je voulais faire dans ce premier film. Je me souviens seulement que mon idée était… un homme, perdu dans les choses. Je me souviens aussi de l’ambiance de cette époque-là, une sensation entre l’étouffement et la grossesse qui nous pesaient, l’impasse politique, la solitude de l’âge post-adolescent qui cherche en vain, par la participation à des collectifs, de casser ce qui l’enferme. Cet homme erre dans les rues, regarde, sent de manière embrouillée, il ne sait pas où sa rêverie finit et où la réalité commence. Et pourtant, dans tout cela, il y a une sorte de lucidité, une lucidité inconsciente : une partie de ton cerveau enregistre les messages, les analyse à ton insu et finalement ton inconscient finit par savoir ce que, toi, tu sembles ignorer. Mais ce que ton inconscient connaît, il ne peut pas l’exprimer par des mots et finit par pousser juste un cri : un signal de danger. Mais, il laisse s’échapper aussi un sourire stoïque, puisque l’aventure s’ouvre dans l’avenir, et l’avenir, c’est peut-être toi… Le tournage a fini un vendredi. Le vendredi d’après, c’était le 21 avril 1967, le jour du coup d’état des colonels. »

°

-*Ce Soir
-* Poème de Menalos Lountemis extrait du film

Ce soir où j’ai perdu mon ombre
-* et je sombre dans ma nuit sans fond

Ce soir où je suis sorti au carrefour des trois chemins de minuit
-* et je mendie pour un peu de sommeil

Ce soir où toutes les chimères ont émigré
-* et moi j’ai dessellé le cheval de l’espoir

Ce soir où j’ai enlevé le petit jasmin
-* et je t’ai regardée, toute nue – sale honte –

Je me suis à nouveau mesuré à toi
-* Et j’étais bien plus grand !

°

Tónia Marketáki, née le 28 juin 1942 à Athènes et morte le 26 juin 1994, était une journaliste, cinéaste, scénariste, actrice, productrice et monteuse grecque. Elle a étudié à l’Idhec, en France. Elle en est sortie en 1962. Elle travailla d’abord comme critique de cinéma (1963-1967). Elle tourna son premier court-métrage en 1967 (Jean et le chemin), ce qui l’amènera en prison, lors de la dictature des colonels. Elle s’enfuit à Londres où elle travaille comme assistante au montage avec Jean-Luc Godard et Nicholas Ray. Elle demandera l’asile politique à l’Algérie. Là, jusqu’en 1971, elle tourne des films éducatifs destinés aux agriculteurs du pays. Elle revient en Grèce en 1973. Elle y tourne son premier long métrage (Jean le violent) avec lequel elle obtient au Festival de Thessalonique les prix de meilleur réalisateur et meilleur scénario. Son dernier film, Les Nuits de cristal, a été présenté dans la section « Un certain regard » du Festival de Cannes en 1992. Elle est morte en 1994, à l’âge de 52 ans, d’une crise cardiaque.

1967 Jean et le chemin
-* 1973 Jean le violent
-* 1978 Le Bois des citronniers
-* 1984 Le Prix de l’amour
-* 1991 Les Nuits de cristal

°

Ο Γιάννης και ο δρόμος – Τώνια Μαρκετάκη – 1967

Πρόκειται για την πρώτη ταινία μικρού μήκους της Τώνιας Μαρκετάκη. Το 1980 είχε δηλώσει για αυτήν την ταινία: «Δεν θυμάμαι πια τι ήθελα να κάνω με αυτήν την πρώτη ταινία. Θυμάμαι μια σχετική μου φράση τότε …ένας άνθρωπος που κολυμπά ανάμεσα στα πράγματα. Θυμάμαι επίσης μια ατμόσφαιρα μεταξύ πνιγμού και εγκυμοσύνης που βάραινε πάνω μας, το πολιτικό αδιέξοδο, τη μοναξιά της μεταεφηβικής ηλικίας που μάταια προσπαθεί να σπάσει τον κλοιό της με την ένταξη σε ομάδες. Περιφέρεται στους δρόμους, βλέπει και αισθάνεται θαμπά, δεν ξέρει που τελειώνει η ονειροπόληση και που αρχίζει η πραγματικότητα. Κι όμως μέσα σε όλα αυτά υπάρχει μια διαύγεια, μια υποσυνείδητη διαύγεια: το πίσω μέρος του μυαλού σου καταγράφει τα μηνύματα, τα επεξεργάζεται ερήμην σου, και το υποσυνείδητο σου καταλήγει να ξέρει αυτό που εσύ δεν ξέρεις. Δεν μπορεί να το εκφράσει με λόγια και βγάζει μια κραυγή: ένα σήμα κινδύνου. Αλλά κι ένα στωικό χαμόγελο, μια και η περιπέτεια ανοίγεται στο μέλλον και το μέλλον εσύ…Το γύρισμα τελείωσε μια Παρασκευή. Την επόμενη Παρασκευή ήταν 21 Απριλίου 1967». Η σκηνοθέτης εμπνεύστηκε από ένα διήγημα του Μενέλαου Λουντέμη και στην ταινία ακούγονται αποσπάσματα από το ποίημα του Απόψε.

Η Τώνια Μαρκετάκη γεννήθηκε το 1942. Σπουδάζει κινηματογράφο στην I.D.H.E.C. στο Παρίσι και ξεκινά την ένταξη της στον ελληνικό χώρο ως κριτικός κινηματογράφου από το 1963 ως το 1967 για τα έντυπα Δημοκρατική Αλλαγή, Το Βήμα, Ταχυδρόμος. Το 1967 παρουσιάζει την πρώτη μικρού μήκους ταινία της Ο Γιάννης και ο Δρόμος. Την ίδια χρονιά φυλακίζεται και εξορίζεται. Εργάζεται στην Αγγλία, ως βοηθός μοντέρ, και στο Αλγέρι, ως σκηνοθέτης εκπαιδευτικών ταινιών για αγράμματους αγρότες. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Ιωάννης ο Βίαιος (1973) βραβεύεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και κερδίζει την εκτίμηση των κριτικών στο Φόρουμ του Φεστιβάλ του Βερολίνου. Ακολουθούν, η τηλεοπτική σειρά Λεμονοδάσος (1978), και οι επίσης πολυβραβευμένες ταινίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό Η Τιμή της Αγάπης και Κρυστάλλινες Νύχτες. Σκηνοθετεί θεατρικά έργα. Εργάζεται σαν Βοηθός Γενικού Διευθυντή στην Κρατική Τηλεόραση και κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές. Μεταφράζει και γράφει ποιήματα και πεζά. Χάθηκε πρόωρα στην ηλικία των 54 ετών.

1967 Ο Γιάννης και ο Δρόμος
-* 1973 Ιωάννης ο Βίαιος
-* 1978 Λεμονοδάσος (τηλεοπτική σειρά)
-* 1983 Η τιμή της Αγάπης
-* 1992 Κρυστάλλινες Νύχτες