KARKALOU est un film de fiction sur la fiction. Quelqu’un, n’importe qui, mais d’âge mûr. Le présent de cet homme, extrêmement limité. Il est comme exclu du futur, et le passé n’est plus qu’une source de tendres réminiscences. Sans amertume, il essaye de jouer sa dernière carte. Une carte qui n’existe sans doute pas réellement, mais dans laquelle réside l’espoir d’un joker.
Il entraine un jeune homme dans ce jeu. Un climat de dissimulation s’installe. Leur relation se base sur leur talent mutuel pour le simulacre. Différentes situations peuvent alors advenir, toutes fictionnelles, et toutes similaires. Le jeune homme est un conducteur de taxi, qui emmène avec lui tout ce qui se présente. Il entre dans le jeu sans ménagement, et tente de redonner vie à un certain nombre de scènes du passé de cet homme mûr. Il s’identifie à lui, au travers de ces situations, et avec elles, avec les êtres qui les peuplent. Agissant ainsi, il perd sa capacité de jeu. Ici s’arrête la partie, qui se révèle être aussi limitée que le présent du héros.
Est-ce un film sur la mort ? Oui, aussi. Mais c’est également un film sur la création, comme dernière carte à jouer. Quand la forme a enfin émergé, le créativité se meurt. Et pas parce qu’il n’y aurait plus rien à dire, car à notre grande surprise, la créativité sait réapparaître, tout comme la mort elle-même. Alors peut-être que la carte que joue Karkalou n’est qu’une partie de bluff. Mais la fiction et les faux-semblants ont entre-temps ressuscité la folie et l’idéalisme.
S’il existe un poète-artisan, tout à la fois errant radical, c’est bien Stavros Tornes. A 49 ans, il est plus légendaire que célèbre, comme conscience secrète du cinéma grec hors de Grèce, car il a longtemps vécu en italie, où il survivait en exerçant le métier d’acteur. Il est également une menace pour tout type d’institutions. Stavros Tornes et sa compagne, actrice et musicienne, alter-ego, Charlotte Van Gelder ont fait leurs films seuls, dans la course d’une vie remplie de rebondissements, sans attendre jamais aucun feux verts, avec la force de ceux – luxe suprême – qui ont tout le temps de penser à ce qu’ils font. Mais l’ennui, pour moi, c’est que le film d’un poète ne saurait se raconter. Karkalou rappelle fortement, tout à la fois Murnau, Straub, Antonio Reis, ou les frères Taviani. La pierre y est la pierre, la fiction la fiction, les fantômes meurent aussi, un vieillard joue comme un enfant, un jeune homme deviens vieux, les gamins symbolisent la mort, un plan laisse place à un autre, avec la clarté immanente, et improuvable, du rêve.
(Serge Daney, Libération, 1984)
°
Stavros Tornes est né à Athènes, en 1932, et décédé en 1988. Le jour de sa mort, l’état grec se décidait enfin à lui accorder un de ses premiers financements officiels pour son dernier film, Le pauvre chasseur du Sud. Dès l’époque de son service militaire, Tornes est mis à l’écart pour ses idées de Gauche. Il est né dans un milieu populaire, d’une famille d’immigrants. Il vivra en exil en Italie, pendant la dictature des colonels, et incarnera toute sa vie differents rôles au cinéma, comme acteur (Rossellini, Fellini, Taviani, Varda, Rosi, Monicelli…). Avec sa compagne et muse, Charlotte Van Gelder, il réalisera au fil des années quelques films, qui ne ressemblent à rien de connu, surtout pas en grèce, et qui seront tous réalisés dans l’intimité du travail amical, et de la rencontre humaine, avec une farouche indépendance, et dans une recherche poétique. La plupart de ses films ont été réalisés au long cours, sans aucun financements, et ont rarement été diffusés de son vivant en Grèce. Encore aujourd’hui, L’oeuvre de Stavros Tornes reste trop largement et injustement inconnue…
Filmographie
1968 : Matines à l’ile de Thera (coréalisé avec Costas Sfikas) –
1973 : Studenti –
1976 : Addio Anatolia –
1977 : Coatti –
1980 : Exopragmatiko –
1982 : Balamos –
1984 : Karkalou –
1986 : Danilo Trelès –
1987 : Un Héron pour l’Allemagne
Ο Σταύρος Τορνές γεννήθηκε το 1932 σε μια εργατική γειτονιά της περιφέρειας της ΑΘήνας, το Γαλάτσι. Κάνει διάφορα επαγγέλματα πριν αρχίσει κινηματογραφικές σπουδές στην σχολή Ιωαννίδη το 1957 και αρχίζει να δουλεύει σαν βοηθός σκηνοθέτη ενώ παράλληλα κάνει καριέρα ηθοποιού σε ταινίες της δεκαετίας του 50.
Συνεργάζεται κυρίως με σκηνοθέτες που -όπως και αυτός- αναζητούν τα μυστικό της κινηματογραφικής γλώσσας και έκφρασης, (Τάκη Κανελλόπουλο, Δήμο Θεό, Άδωνη Κύρου, Κώστα Σφήκα). Συνεργάζεται επίσης με τον Ηλία Καζάν στο καστ της ταινίας « Αμέρικα Αμέρικα » και με το Μιχάλη Κακογιάννη στο « Ζορμπά ».
Το 1967 σκηνοθετεί την πρώτη του μικρού μήκους ταινία, « Θηραϊκός όρθρος » σε συσκηνοθεσία με τον Κώστα Σφήκα.
Αμέσως μετά ο Σταύρος Τορνές εγκαταλείπει την Ελλάδα των συνταγματαρχών και πηγαίνει στην Ιταλία. Εκεί, με μια ομάδα εξόριστων συμπατριωτών, υπερασπίζεται ενεργό τη χαμένη δημοκρατία και ταξιδεύει στην Ιταλία, Γαλλία, Μέση Ανατολή για αυτό τον σκοπό.
Το 1973 επισκέπτεται κρυφά την Ελλάδα και γυρίζει ένα μικρό ντοκιμαντέρ, « Φοιτητές », γύρω από την αντιδικτατορική δράση των φοιτητών στην Ελλάδα.
Γαλάτσι 1946. Ο Σταύρος με κάποιους φίλους. Ξένια Καλογεροπούλου και Σταύρος Τορνές στο « ΜΕΓΑΛΟ ΚΟΛΠΟ » του Χ.Θεοδωρόπουλου. 1958Στη ταινία « ΟΥΡΑΝΟΣ » του Τάκη Κανελόπουλου 1962.
Επιστρέφει στην Ιταλία (Ρώμη) και αναπτύσσει έντονη δραστηριότητας στον κινηματογράφο, κερδίζοντας την ζωή του εμφανιζόμενος σε πολλές ταινίες. Τον βλέπουμε στο « Uomini Contro » και « Christ s’ est arrete a Eboli » του F. Rosi, « Allons enfants » των Taviani, « ltalia anno zero » του R. Rosselini. Στην τηλεταινία « Ναυσικό » της Agnes Varda έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Γράφει το σενάριο της ταινίας του Τοninο Niedou « Miele della Terra » ενώ παράλληλα, ζητούμενος και από τους νεότερους σκηνοθέτες, εμφανίζεται στο « uno DueTre » του Gianni Sera, « Domani » του Mimo Rafele, καθώς και σε μια τηλεοπτική σειρά του Ciriaco Tisso « Κείμενα και συγγραφείς » βασισμένη σε έργα των Pirandello, Poe, Lovecraft, Joyce.
Είναι μέλος της κίνησης .Guida Poetica Italiana » με τον Robertino d’ Angelis και της κίνησης « Post-Avantgarge ΒΕΑΤ 72 » με τον Simone Carella. Κείμενα του Σταύρου Τορνέ δημοσιεύτηκαν στο Autobus του Giorgio Manacorda και στην Guida Poetica Italiana.
0 Σταύρος ενδιαφέρεται για την ζωγραφική και ζωγραφίζει για λίγα χρόνια, πριν τον κερδίσει οριστικά ο κινηματογράφος, Το 1976, με τους φίλους του ποιητές και κυρίως τη CharIotte van Gelder, που θα γίνει σύντροφος της ζωής του και σεναριογράφος των περισσότερων ταινιών τους, γυρίζει την μικρού μήκους ταινία « Addio Anatolia », που θα ακολουθηθεί το 1977 από την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, « Coatti », αποκαλύπτοντας στους έκθαμβους θεατές του φεστιβάλ της Toulon/Hyeres έναν μεγάλο κινηματογραφιστή.
Charlotte Van Gelder και Σταύρος Tορνές στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1986
Την ίδια χρονιά, σε παραγωγή δική του, της ΕΡΤ-1 και του Ε.Κ.Κ., σκηνοθετεί την δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία, που είναι η πρώτη του ελληνική « Μπαλαμός », και συμμετέχει στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1982. Η ταινία πέφτει σαν μετεωρίτης στο παραδοσιακό σινεμά, προκαλεί έντονες αντιδράσεις, αλλά… τιμάται με το Βραβείο της Πανελλήνιας ‘Ενωσης Κριτικών. Συμμετέχει στο Ιταλικό Φεστιβάλ Σαλζοματζιόρε και αποσπά τις ενθουσιαστικές κριτικές που δημοσιεύθηκαν στον ξένο Τύπο.
Η « Καρκαλού », με συν σεναριογράφο την Charlotte van Gelder, γυρισμένη το 1983-84, είναι η ταινία που θα καθιερώσει οριστικό τον Σταύρο, ακόμη και στους πλέον δύσπιστους, σαν ένα από τους μεγαλύτερους σύγχρονους ‘Ελληνες κινηματογραφιστές. Η προκριματική επιτροπή του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ’84 εξορίζει την ταινία από το επίσημο πρόγραμμα, κατά τρόπο άδικο και εξοργιστικό, στο Πληροφοριακό Τμήμα!!! Η « Καρκαλού » προβάλλεται μπροστά σε μια κατάμεστη αίθουσα, χειροκροτεΙται με ενθουσιασμό και οι κριτικοί τον τιμούν για δεύτερη φορά, απονέμοντάς του το Βραβείο της Πανελλήνιας Ενωσης Κριτικών.
Για το Σταύρο Τορνέ, η έκφραση μέσω του κινηματογράφου γίνεται όλο και περισσότερο ζωτική ανάγκη. Το 1985, πάντα με την Charlotte νan Gelder στο σενάριο, γυρίζουν την ταινία « Nτανίλο Τρέλες ». Μια « βαβυλωνική » ταινία που αναπτύσσει θεωρήματα ανασυρμένα από τα βάθη της αρχαίας και της σύγχρονης Ελληνικής σκέψης. Αυτή τη φορά η ταινΙα συμμετέχει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1986. Η κριτική επιτροπή, σε απόλυτη σύγχυση απέναντι στις έννοιες ελευθερίας και ποίησης που ο Σταύρος εφαρμόζει σε όλο το έργο TOU, δεν ξέρει ή να κόνει με την ταινία… που δεν αρέσει!!!
Το 1987 ο Σταύρος Τορνές, που περιμένει από πολλούς μήνες μια απάντηση του Ε.Κ.Κ. σε αίτηση συμπαραγωγής -που δεν Θα έρθει- αποφασίζει να γυρίσει μόνος την ταινία που έμελλε να είναι η τελευταία του: « Ένας ερωδιός για τη Γερμανία », σε σενάριο της Charlotte νan Gelder. Ξεκινούν την ταινία χωρίς καμία εξωτερική βοήθεια, παρά μόνο με τη συμπαράσταση μερικών καλών φίλων που συμμερίζονται την αγωνία του (και τον αγώνα) για τον κινηματογράφο. Τελειώνουν την ταινία και τη στέλνουν στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1987. Η ταινία απομονώνεται για άλλη μια φορά στο Πληροφοριακό,
0 Σταύρος Τορνές πέθανε εννέα μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του1988 ενώ με την αγαπημένη του Σαρλότ ετοίμαζαν το σενάριο της επόμενης ταινίας του. Τίτλος ήταν « 0 Φτωχός κυνηγός του Νότου.
